BETA-KAROTEN
Beta-karoten należy do grupy związków określanych mianem karotenoidów. Karotenoidy to najpowszechniej występujące w przyrodzie barwniki, będące naturalnymi antyoksydantami rozpuszczalnymi w tłuszczach. Te naturalne barwniki przyjmujące barwę od żółtej, przez pomarańczową, do czerwonej, a nawet fioletowej, zajmują po chlorofilu czołowe miejsce wśród barwników roślinnych. Karotenoidy mają cenne właściwości biologiczne, z których najlepiej udokumentowaną jest ich aktywność prowitaminowa. Spośród ponad 500 karotenoidów wyizolowanych w naturze, tylko 50 cechuje się aktywnością biologiczną witaminy A. Witamina A produkowana jest w organizmie ludzkim głównie z beta-karotenu i to właśnie beta-karoten wykazuje największą aktywność prowitaminową. Wyłącznie związki zawierające w swojej cząsteczce fragment o strukturze takiej samej jak retinol, czyli β-jonon, mają aktywność witaminy A. Beta-karoten, zawierający dwa pierścienie β-jononowe, wykazuje największą aktywność karotenoidową. Aktywność prowitaminy A polega na enzymatyczny rozkładzie beta-karotenu w błonie śluzowej jelita przez enzym dioksygenazę do retinalu i redukcji do retinolu, czyli witaminy A. Przemiana ta hamowana jest przez wysokie stężenie retinolu.
Dzienne zapotrzebowanie na beta-karoten zostało wyznaczone na 6 mg. Aby wytworzyć 0, 8 mg witaminy A w organizmie ludzkim, potrzebna jest dawka 4,8 mg beta-karotenu. Nie ma natomiast wystarczających dowodów naukowych, aby podać górny limit dziennego spożycia beta-karotenu, podobnie jak dla innych karotenoidów. Beta-karoten podawany w dawkach ponad 30 mg dziennie wywołuje żółcenie skóry, które zanika po jego odstawieniu.
Występowanie w żywności:
Bogatym źródłem beta-karotenu są przede wszystkim produkty spożywcze, takie jak: marchew, słodkie ziemniaki, papryka czerwona, pomidor, szpinak, arbuz, morele, dynia, brzoskwinia, oraz papaja.
Korzenie marchwi są dobrym źródłem błonnika, kwasów fenolowych oraz karotenoidów, z których najliczniej występującym jest właśnie beta-karoten, a także luteina.
Warzywa, będące podstawowym źródłem beta-karotenu w dziennych racjach żywnościowych, dostarczają 80% prowitaminy A, a owoce około 5%. Pozostałe grupy produktów wnoszą nieznaczne ilości tej prowitaminy.
Funkcje:
Beta-karoten jest znany jako doskonały wymiatacz wolnych rodników, który chroni nasz organizm przed stresem oksydacyjnym. Beta-karoten kumuluje się w skórze, posiada zdolność wiązania rodników tlenowych oraz zapobiega uszkodzeniom skóry wywołanym przez promieniowanie UVA (1).
Działanie karotenoidów, w tym beta-karotenu, opiera się głównie na zapobieganiu utleniania frakcji lipoprotein o niewielkiej gęstości (LDL), cholesterolu i obniżeniu ogólnego stężenia cholesterolu, co w konsekwencji wpływa na ograniczanie ryzyka wystąpienia chorób układu krążenia. Badania epidemiologiczne wykazały silny związek pomiędzy spożyciem świeżych owoców a zmniejszeniem się ryzyka choroby wieńcowej. Do najbardziej aktywnych antyoksydantów, chroniących frakcję LDL należą: beta-karoten, likopen, luteina, kryptoksantyna i zeaksantyna.
Stwierdzono również, bazując na badaniach epidemiologicznych, że beta-karoten ogranicza ryzyko zachorowania na choroby nowotworowe. Stwierdzono, że ten antyoksydant zwiększa wytwarzanie komórek cytotoksycznych, poprzez aktywowanie ich do wydzielania dużych ilości cytokin oraz ułatwianie ich migracji do komórek rakowych. W ten sposób dochodzi do niszczenia proliferującej postaci guza. Beta-karoten, spożywany w nadmiarze w postaci suplementów, wykazuje właściwości prooksydacyjne i zwiększa u palaczy ryzyko nowotworu płuc. Wyniki dotychczasowych badań dają podstawę do sformułowania zalecenia, aby nie stosować wysokich dawek suplementów beta-karotenu, zwłaszcza u palaczy, osób nadużywających alkoholu i narażonych na działanie czynników kancerogennych. Natomiast nie ma powodu, aby osoby te unikały naturalnych źródeł karotenoidów, co z reguły prowadzi do dostarczenia dziennie ok. 5 mg beta-karotenu.
Karotenoidy mają dobroczynny wpływ na organizm ludzki, czyniąc go bardziej odpornym i silnym do walki z chorobami chronicznymi.
Beta-karoten:
- wpływa na prawidłowe funkcjonowanie systemu immunologicznego,
- zapewnia prawidłowe funkcjonowanie narządu wzroku (zwłaszcza o zmierzchu),
- warunkuje prawidłowe rogowacenie nabłonków,
- odgrywa istotną rolę w profilaktyce przeciwmiażdżycowej (wpływa na obniżenie stężenia cholesterolu),
- chroni wyściółkę dróg oddechowych i przewodu pokarmowego przed infekcjami,
- zapobiega rozedmie płuc i bronchitowi,
- opóźnia procesy starzenia organizmu.